این ماهی هوش و ظرافت و زیبایی این ماهی قابل تحسین است اما قدرت و جنگجویی وصف ناپذیر این ماهی او را از دیگر گونه ها متمایز میسازد . دارای بدنی فشرده و داری باله دمی بزرگتر از ماهی آزاد است.
ساقه دمی آن مرتفع، سر کند و قسمت خارجی باله دمی تقریباً صاف است. تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی ۱۹ - ۱۴ عدد و بطور متوسط حدود ۱۶ عدد می‌باشد. تعداد خارهای اولین کمان آبشش بین ۵ - ۲ عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به ۵ کیلوگرم می‌رسد.
ماهیان قزل آلا به هنگام ورود به رودخانه جهت جفت‌گیری و تخم ریزی لباس عروسی زیبایی به تن میکنند. تخم ریزی آنها بین ماههای بهمن و اسفند است. تعداد تخمها حدود ۱۰ هزار عدد است که تقریباً برای هر کیلوگرم و وزن بدن ماهی ماده ۱۵۰۰ عدد تخم برآورد میشود. بیشتر ماهیان بالغ نر و ماده بعد از تخم ریزی زنده مانده و در سال بعد برای تخم ریزی مجدداً وارد آب رودخانه می‌شوند.
لارو این ماهی به‌وسیله نوارهای تیره رنگ با نقطه‌های قرمز زیاد مشخص می‌شوند.(ماهیگیران ورزشی گیلان) بچه ماهیان ۵ - ۱ سال در آب شیرین زندگی میکنند که در شمال اروپا این مدت به ۵ سال می‌رسد. هنگامی که طول آنها به ۲۵ - ۱۵ سانتیمتر رسید وارد آب شور شده و بیشتر در ساحل دریا بسر می‌برند.
مشخصات بارز این ماهیها داشتن باله چربی است که به سختی میتوان به آن گفت باله و البته بدن دوکی شکل این ماهی را نیز نباید از یاد برد زیرا این ماهی بابدن و شکل ظاهری خود میتواند آبی با فشار و سرعت هفتاد کیلومتر بر ساعت را بشکافد و مسیر خود را طی نماید
آرواره این ماهی مرکب از دو آرواره است بشکلی که دهان این ماهی در دو مرحله باز میشود تا بتواند طعمه های بزرگتری را ببلعد هر چند که آرواره این ماهی و اردک ماهی شکلی مرکب دارد ولی تر کیب این دو آرواره متفاوت است. این ماهیها به دلیل این که گوشتخوار هم هستند ولی معده کوتاهتری نسبت به ماهیهای گوشتخوار دارند به جبران این نقصان زوائدی کرم مانند در اطراف روده دارند که با ترشح آنزیمها به هزم غذا کمک می کند. فک بالایی و پائینی این ماهی دارای یک ردیف دندان تیز بوده که در قسمت داخلی دهان این ماهی این دندانها بیشتر شده و به حالت پرز سخت و تیز تبدیل میگردند و البته این ماهی بر روی زبان خود دارای چند ردیف دندان بلند تر است.این ماهی معرف آبهای تمیز و پر اکسیژن است و تمام گونه این ماهی شوری آب دریا را میتواند تحمل کند بینایی در این نوع از ماهیها بسیار قوی بوده و بدین سان است که با وجود آب خروشان و پر حباب تا فاصله هشت متری خارج آب را از عمق نیم متری می بیند لذا برای صید این ماهی باید حداقل فاصله دومتری با لب آب را رعایت کرد
این ماهیها در زمان نوزادی دارای نوارهایی تیره رنگ بر روی بدن خود هستند که استتار بسیار مناسبی ایجاد میکند .نوزاد این ماهیها بر خلاف سایر ماهیهای دیگر در زمان نوزادی تیره رنگ و در زمان بلوغ روشن تر گشته و نوارها کم کم ناپدید میگردند.
بویایی :
شاید همه فکر کنند که دو سوراخ با درپوش کوچک تنها بینی این موجود است ولی ، در سر این ماهی سوراخهایی بسیار ریز وجود دارد که به بویایی این ماهی کمک شایانی میکند هرچند که مکانیسم بویایی این ماهی بسیا رپیچیده است و می تواند بوی هر موجودی در زیر آب را با وجود جریان زیاد آب احساس کند. با اینکه انتشار بود در محیط سرد با کندی همراه است ولی این موجود با دارا بودن کانالهای متعدد در هر سوراخ بینی ، بو را به محاصره در آورده و تماس عصبهای بویایی را با آب بیشتر می کند.
پرزهای حسی :
بر روی فک و آرواره ها آزاد ماهیان پرزها بسیار ریزی وجود دارد که میتوان از آنها با نام فاصله سنج یاد کرد که کنترل ماهی را همچون موهای صورت گربه کنترل میکند با این تفاوت که قدرت مکش را با تعیین فاصله دقیق تا طعمه بررسی و بعد با تنظیم قدرت مکش گرداب آبی رابه سوی طعمه هدایت خواهد کرد. همچنین فاصله ماهی از کف را نیز ثابت خواهد کرد تا بر اثر جریانهای تند سیلابی که دید وجود ندارد ماهی با این سنگها و بستر برخورد نکند.
خط جانبی :
در میانه بدن ماهی از دم تا به سر ماهی خطی نازک و برجسته وجود دارد که با دقت بیشتر منافذی بر روی آن مشاهده میگردد. تعیین فاصله تا سطح آب ، احساس برخورد و عبور هر شیئی که دارای ارتعاش باشد از وظایف این خط که به خط جانبی ماهی مشهور است. خط جانبی ، شنوایی در زیر آب را نیز برای ماهی مقدور میکند. این خط به عنوان امواج سونار با ارسال و دریافت مانند مکان یابی قوی که سرعت پردازش آن میلیونها بار سریعتر از پردازش قویترین کامپیوتر ها است حتی به عنوان غذا یاب نیز کاربرد دارد.تشخیص دمای آب و سختی و مسمومیت آب نیز به عهده این خط جانبی و عصبی است.
چشم ماهی :
چشم قزل آلا به صورت محدب و دارای حسگر های بسیار حساس به نور بوده که بر روی شبکیه چشم این موجود تعبیه گشته اند. قدرت بینایی این موجود از هر ماهی دیگری بیشتر است اما دید بسیار خوبی چون اردک ماهی و سوف در شب ندارد ولی باکمی تابش مهتاب این ماهی را به وحشی ترین موجود در زیر آبهای سرد تبدیل خواهد کرد.حفره چشمی این ماهی در سر در حالتی است که زاویه صدوهفت درجه ای را پوشش میدهد و این به این علت است که حسگرهای دیگری در زیر فک عمل دیدن یا بهتر بگوییم احساس کردن را به عهده گرفته اند.فرکانسهایی از نور را که چشم انسان قادر به روئیت آنها نیست را دریافت میکنند این طول موج از نور برای هر موجود خشکی زی بجز پرندگان شکارچی خطر ناک و کور کننده است. این ماهی تقریبا همه نوع رنگ را قادر به تشخیص است ولی هر رنگ را با قرمزی ملایم تری ترکیب کرده و میبیند.مثلا اگر یک پشه سفید را در نظر بگیرید آن را به رنگ صورتی یا نارنجی خواهد دید واین بدان علت است که در زیر آب خبری از اشعه مادون قرمز آنچنان که در خشکی هست نیست. لذا این ترکیب رنگی باعث بهتر و صاف دیده شدن اشیاء در زیر آب میگردد.اگر شما از عینک دودی پولاریزه استفاده کنید و بعد رنگ این عینک را کهربایی یا قهوه ای روشن انتخاب نمایید خواهید دید که با رنگ قهوه ای دیدن زیر آب و ماهی زیر آب بسیار آسانتر خواهد شد.
دم و باله ها :
شکل ظاهری دم و باله ها از این ماهی یک فانتوم پر سرعت ساخته است .شکل باله دمی در هنگام حمله یا شنای آرام و سریع این موجود تغییر می یابد لذا جهت حمله باله تماما باز میگردد تا ماهی را باسرعت زیادتری به جلو و برای یک لحظه براند در صورتی که برای شناق آرام دم را تا جای ممکن جمع میکند.باله های دمی که اغلب به عنوان محافظ از تخمها در زمان تخمگذاری است ولی وظیفه سکان هدایت این موجود را بر عهده دارد .باله کمری نیز تعیین فاصله از سطح آب و کنترل تعادل افقی ماهی را بر عهده دارد و گاهی همراه با پوشش آبششها جهت ترساندن مهاجمان از آن استفاده میکند. باله ای شکمی ماهی را در هنگام شنا در خط مستقیم نگاه میدارد و باله های سینه ای برای حرکت به سمت عقب یا شناهای مسافت کوتاه و تغییر ارتفاع ماهی و در کل کنترل جهت حرکت در ماهی را دارد و قدرت مانور را زیاد میکند.
دندانها :
در ماهی قزل آلا چهار نمونه دندان وجود دارد .1-دندانهای نیش -2-دندانهای نگهدارنده - 3-دندانهای زبانی 4-دندانهای آسیا
1-دندانهای نیش در لبه خارجی آرواره ها وجود دارد که اولین دندانهای قابل دیدن هستند و از همه بلند تر بوده و عمل گرفتن طعمه را بر عهده دارند.
2-دندانهای نگهدارنده : این دندانها در سقف دهان ماهی و بر روی لبه داخلی آبششها وجود دارد که با عث نگه داشتن طعمه و ممانعت از خروج آن از دهان میکنند.
3-دندانهای زبانی: بر روی زمان این ماهی دندانهایی منحنی وجود دارد که به سمت داخل است و همچون زبان انسان هدایت طعمه را به عهده دارد با این تفاوت که قتل نهایی طعمه بر عهده این زبان است.
4-دندانهای آسیا : در منطقه گلوی این ماهی دندانهایی پهن و با زبری نرم وجود دارند که عمل آسیا و له کردن غذا را بر عهده دارند
منافذ پوستی در سر :
این منافذ همان طور که گفته شد دارای حسگر هایی پیشرفته هستند و شاید عملا حس ششم ماهی را قابل لمس نموده است . این منافذ قدرت تشخیص کوچکترین فعالیتهای الکتریکی موجودات را دارد.
رنگدانه های پوستی :
این رنگدانه ها که رنگ پوست را تشکیل میدهند همچون آفتاب پرست قدرت تغییر دارند لذا به استتار ماهی کمک میکنند. تغییر رنگ ماهی در هنگام صید و مرگ دلالت بر این نکته دارد.حال ماهی برای آمدن بر روی سطح از غلظت این رنگها میکاهد تا قابل دیدن نشود و هنگامی که در کنار سنگی پناه میگیرد رنگ خود را مطابق با صخره میکند.این موجود کنترل کاملی بر روی رنگ خود دارد.
تفاوت نر و ماده :
تفاوتهای ظاهری زیادی در ماده و نوع نر آن وجود دارد ولی به طور کل :
باله چربی : باله چربی در نوع نر کمی بلند تر و کمچربی تر است
باله کمری :درنوع نر باله کمری بلند تر و شل تر است
اندازه : ماهی ماده از نظر طول و جثه بزرگتر از نوع نر است
باله مخرجی : در نوع نر باله مخرجی گرد است و فاقد خار ولی در نوع ماده جهت حفاظت از تخمها باله مخرجی دارای یک خار است.
سر : سر ماهی نر نسبتا کوچکتر و شکلی گرد دارد و گاهی تحدبی بر روی پیشانی دارد ولی در نوع ماده آن قسمت پیشانی صاف و سری کشیده و نوک تیز دارد
قزل آلای رنگین کمان، یکی از سه گونه خانواده آزاد ماهیان (Salmonidae) حاضر در ایران می باشد، و گونه ایست که بصورت مصنوعی در آبهای ایران وارد شده و گسترش پیدا نموده است.
